Η λογοθεραπευτική παρέμβαση στα παιδιά με κοχλιακό εμφύτευμα

Η λογοθεραπεία στα παιδιά με προβλήματα ακοής βασίζεται στην Ακουστικό – Λεκτική Μέθοδο (Auditory Verbal Therapy). Είναι μία μέθοδος θεραπείας, η οποία έχει ως στόχο την ανάπτυξη της ομιλίας μέσω της ακρόασης, χωρίς τη χρήση οπτικών ερεθισμάτων όπως είναι η χειλεοανάγνωση ή η χρήση χειρονομιών ή νοηματικής. Εστιάζει στην πρώιμη παρέμβαση και ακολουθεί τα στάδια της  φυσιολογικής ανάπτυξης της ακρόασης, της έκφρασης, της ομιλίας, της  γνωστικής ανάπτυξης και πραγματολογικής χρήσης του λόγου. Η μέθοδος αυτή στοχεύει  στην ένταξη του παιδιού στο γενικό σχολείο, όπως τα παιδιά χωρίς προβλήματα ακοής.

Γενικές αρχές θεραπείας

Το παιδί ενθαρρύνεται να φοράει το κοχλιακό όλες τις ώρες που είναι ξύπνιο, ώστε να έχει τη μέγιστη έκθεση στα ακουστικά ερεθίσματα. Στα πρώτα στάδια της θεραπείας καθόμαστε από τη μεριά που είναι το κοχλιακό και μιλάμε σε κοντινή απόσταση. Ελαχιστοποιούμε το περιβαλλοντικό θόρυβο, για να έχουμε καλύτερη πρόσβαση στον ήχο και να εστιάσει το παιδί στον ήχο που θέλουμε να μάθει.  Αργότερα το παιδί μαθαίνει να ακούει σε αυξανόμενες αποστάσεις και εξασκείται στην ακρόαση σε περιβαλλοντικό θόρυβο, στην τηλεόραση και ομιλία στο τηλέφωνο.

Η ομιλία είναι σε κανονική ένταση και χρησιμοποιούμε μελωδική φωνή. Με το τρόπο αυτό εστιάζουμε στα υπερτεμαχιακά στοιχεία της ομιλίας, τα οποία είναι το ύψος της φωνής, η διάρκεια και η ένταση. Είναι σημαντικό το παιδί να εξασκηθεί από νωρίς στην ακρόαση των υπερτεμαχιακών στοιχείων ώστε να αποκτήσει ομιλία με τον κατάλληλο ρυθμό, ταχύτητα,  χροιά φωνής και επιτονισμό.

Ενθαρρύνουμε  τους γονείς να μιλάνε τη μητρική τους γλώσσα και να παρέχουν ένα πλούσιο γλωσσικά περιβάλλον. 

Σημείο αναφοράς είναι η ακουστική ηλικία του παιδιού και όχι η χρονολογική,  ώστε να ξέρουμε τι προσδοκίες έχουμε από το παιδί σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή. Η ακουστική ηλικία ξεκινάει από τη στιγμή που το παιδί έχει συστηματική πρόσβαση στον ήχο. Όταν το παιδί βάζει κοχλιακά εμφυτεύματα, η ακουστική του ηλικία ξεκινάει από την ενεργοποίηση τους. 

Η ακουστική εκπαίδευση ακολουθεί ορισμένα διαδοχικά στάδια

Στο πρώτο στάδιο αναμένουμε την αντίδραση στον ήχο. Το παιδί  ανταποκρίνεται  σε περιβαλλοντικούς ήχους, στους ήχους ling, αντιλαμβάνεται τη παρουσία και απουσία ήχου και ανταποκρίνεται  στο όνομα του. Ενδείξεις ότι παιδί αντιδράει στον ήχο, είναι η στροφή του κεφαλιού, το ανοιγόκλεισμα των ματιών ή η διακοπή της δραστηριότητας που κάνει.

 Στη συνέχεια το παιδί διακρίνει τουςήχους, τη μουσική από την ομιλία, διακρίνει λέξεις με βάση τον διαφορετικό αριθμό συλλαβών και τα υπερτεμαχιακά στοιχεία ομιλίας (ύψος, ένταση, διάρκεια). Έπειτα το παιδί  αναγνωρίζει το ακουστικό ερέθισμα, τον ήχο ή τη λέξη και μπορεί να τα κατονομάζει. Στο τέλος  το παιδί κατανοεί τους ήχους και τις λέξεις, καθώς και τη σημασία τους. Όσο το παιδί μεγαλώνει κατανοεί απλές  και σύνθετες εντολές, έχει ακουστική μνήμη, απαντάει σε ερωτήσεις ποιος- τι-που –πότε, ανακαλεί πληροφορίες και μπορεί να  αναδιηγηθεί μία ιστορία.

Στρατηγικές ανάπτυξης ακουστικών δεξιοτήτων

1. Κατευθύνουμε το παιδί να ακούσει. 

Μόλις λάβει το παιδί το κοχλιακό εμφύτευμα, δεν αντιδράει και δεν αναγνωρίζει ακόμα τους ήχους ούτε σε ποιους ήχους πρέπει να δώσει προσοχή. Για το λόγο αυτό κατευθύνουμε εσκεμμένα το παιδί να ακούσει. Δείχνουμε το αυτί μας λέγοντας “άκου”.

2. Ονομάζουμε ήχους. Στη συνέχεια επαναλαμβάνουμε τον ήχο,  κατονομάζουμε το αντικείμενο και  ταυτίζουμε τον  ήχο με το αντικείμενο. Στόχος μας είναι το παιδί να αναγνωρίσει τον ήχο και να το συνδέσει με το αντικείμενο.

3.Ακοή πρώτα: για να αναπτύξει το παιδί τις ακουστικές του δεξιότητες πρέπει να παρέχουμε ακουστικά ερεθίσματα πριν από τα οπτικά. Το παιδί ακούει τον ήχο ή τη λέξη και μετά βλέπει το αντικείμενο. Με το τρόπο αυτό εστιάζει στις ακουστικές πληροφορίες και όχι στις οπτικές.

4.Ευνοικό περιβάλλον: ελαχιστοποιούμε το περιβαλλοντικό θόρυβο, πηγαίνουμε κοντά στο παιδί, χρησιμοποιούμε μελωδική φωνή, κάνουμε ακουστική έμφαση και  επαναλαμβάνουμε ήχους και λέξεις κλειδιά

5. Περιγράφουμε τι κάνει το παιδί μέσα από τις καθημερινές ρουτίνες, για να ταυτίσει  αυτό που ακούει με το αντικείμενο ή την ενέργεια. Μιλάμε με φυσιολογικό ρυθμό, κάνουμε παύσεις και επαναλαμβάνουμε δίνοντας έμφαση στη λέξη στόχο. Μαθαίνουμε τη χρήση των αντικειμένων και χρησιμοποιούμε οικείες φράσεις και εντολές για να ενισχύσουμε την ακουστική του κατανόηση.

6. Ενθαρρύνουμε την ανταπόκριση: κάνουμε παύση και δίνουμε χρόνο στο παιδί για να επεξεργαστεί τα ακουστικά ερεθίσματα, παρέχουμε επιλογές και τηρούμε την εναλλαγή σειράς.

7. «Ακουστικό σάντουιτς»: στόχος μας είναι να παρέχουμε ακουστικές πληροφορίες  στο παιδί. Όταν όμως το παιδί δε κατανοεί το λόγο και δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που του λέμε, χρησιμοποιούμε οπτική βοήθεια όπως για παράδειγμα να δείξουμε το αντικείμενο. Στη συνέχεια όμως παρουσιάζουμε την ίδια πληροφορία χωρίς οπτική βοήθεια για να στηριχτεί μόνο στην ακρόαση.

8. Συσχέτιση δραστηριότητας με τα βιώματα παιδιού: πχ χρησιμοποιούμε το όνομα του παιδιού σε ένα τραγούδι ή μία ιστορία, συνδέουμε το  βιβλίο με τα βιώματα του παιδιού. Η στρατηγική αυτή προσελκύει την ακουστική προσοχή του παιδιού.

9. Εμπλουτίζουμε τη γλωσσική έκφραση του παιδιού: παρέχουμε το κατάλληλο γλωσσικό πρότυπο, προσθέτουμε λέξεις και νέες πληροφορίες,  χρησιμοποιούμε  συνώνυμα και πιο σύνθετη συντακτική δομή

10. Παρέχουμε στοιχεία για να ενθαρρύνουμε την  ανάκληση των λέξεων: ονομάζουμε τη κατηγορία, προτείνουμε αντίθετη ή συνώνυμη λέξη

11. «Τι άκουσες;» Συχνά τα παιδιά με προβλήματα ακοής συνηθίζουν να απαντάνε σε μία ερώτηση που τους θέτουμε λέγοντας “τι;”. Αντί να επαναλάβουμε αμέσως την ερώτηση μπορούμε να τους ρωτήσουμε  “τι άκουσες”. Με το τρόπο αυτό, βλέπουμε πιο μέρος του εκφωνήματος δεν έγινε ακουστικά αντιληπτό. Επίσης, το παιδί μαθαίνει να προσέχει περισσότερο τις ακουστικές πληροφορίες, να  γίνεται καλύτερος ακροατής και να έχει εμπιστοσύνη στις ακουστικές του δεξιότητες.

Παιχνιδοακοομετρία

Το παιδί εκπαιδεύεται στην  παιχνιδοακοομετρία και μαθαίνει να αντιδράει στους ήχους. Η παιχνιδοακοομετρία είναι απαραίτητη για να μπορέσει ο ακοολόγος να κάνει το ακοόγραμμα και μπορεί  να εκπαιδευτεί το παιδί από την ηλικία των 2 ετών (ανάλογα το χρόνο εμφύτευσης).Το παιδί κρατάει ένα τουβλάκι στο αυτί και κάθε φορά που ακούει ένα ήχο πετάει το τουβλάκι. Η αντίδραση στους ήχους μπορεί να γίνει με μουσικά όργανα (χτυπώντας ένα τύμπανο) και με τους ήχους ling (/m/, /a/, /u/, /i/, /s/). Οι ήχοι αυτοί καλύπτουν όλο το φάσμα της ομιλίας από τις πιο χαμηλές στις πιο υψηλές συχνότητες. Όταν το παιδί αντιδράει σε αυτούς τους ήχους, σημαίνει ότι έχει πρόσβαση σε όλους τους ήχους της ομιλίας. 

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Στις συνεδρίες οι γονείς συμμετέχουν ενεργά και εκπαιδεύονται από τον λογοθεραπευτή για να εντάξουν τις στρατηγικές που έμαθαν στη συνεδρία μέσα από τη καθημερινότητα. Όσο το παιδί είναι ξύπνιο είναι σημαντικό να δημιουργούν ευκαιρίες μάθησης μέσα από  τις καθημερινές ρουτίνες. Είναι καθημερινές ρουτίνες, όπως το τάισμα, η αλλαγή πάνας, το ντύσιμο. Οι ρουτίνες παιχνιδιού που αφορούν όλες τις δραστηριότητες παιχνιδιού και οι κοινωνικές ρουτίνες που είναι οι βόλτες που κάνουν οι γονείς με τα παιδιά τους και οι επισκέψεις σε φιλικά πρόσωπα ή άλλα μέλη της οικογένειας. 

Είναι απαραίτητο οι γονείς να εκθέτουν τα παιδιά σε όλους τους περιβαλλοντικούς ήχους εντός και εκτός σπιτιού. Στα πρώτα στάδια της θεραπείας δίνουμε στους γονείς λίστες ακοής, οι οποίες περιλαμβάνουν βασικούς περιβαλλοντικούς ήχους. Συνεπώς, ξέρουμε σε ποιους ήχους το παιδί ανταποκρίνεται και σε ποιους όχι. 

Είναι σημαντικό  οι γονείς να διαβάζουν κάθε μέρα βιβλία στα παιδιά και να εδραιώσουν μία ρουτίνα ανάγνωσης βιβλίου. Να παίζουν παιχνίδια που παράγουν ήχο και να ακούν μουσική και τραγούδια. Τα τραγούδια ενισχύουν την αλληλεπίδραση μεταξύ γονέα  και παιδιού και αναπτύσσουν την προσωδία και τα υπερτεμαχιακα στοιχεία.

Τέλος, τα παιδιά αποκτούν πολλές εμπειρίες, καθώς και ακουστικά και γλωσσικά ερεθίσματα από τις βόλτες που κάνουν με τους γονείς τους,  όπως  στο πάρκο, στη θάλασσα,  στο μουσείο και σε διάφορα καταστήματα. Οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν ένα βιβλίο εμπειριών όπου θα καταγράφουν αυτές τις εμπειρίες, βάζοντας φωτογραφίες, ζωγραφιές και αναμνηστικά. Μπορούν να ανατρέχουν στο βιβλίο και να συζητάνε για τις εμπειρίες αυτές, το οποίο ενισχύει την ακουστική κατανόηση και γλωσσική έκφραση του παιδιού.

Εν κατακλείδι, η έκφραση του λόγου και η ομιλία του παιδιού θα αναπτυχθούν όταν θα έχουν εδραιωθεί οι  βασικές ακουστικές δεξιότητες και η κατανόηση του λόγου. Οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στην εκπαίδευση των παιδιών με κοχλιακό εμφύτευμα, παρέχοντας τους κάθε ευκαιρία να εξασκηθούν στην ακρόαση και στην ομιλία.